Na początku była diagnoza
Przyjmijmy taki scenariusz. Masz ciekawy pomysł na zorganizowanie wydarzenia w dzielnicy X. Zdobyłeś do tego spore zasoby finansowe i personalne. Zapaliłeś do swojej inicjatywy wszystkich znajomych. Jesteś przekonany, że mieszkańcy dzielnicy X będą Twoim pomysłem zachwyceni i z radością włączą się w organizowany specjalnie dla nich projekt.
Albo taki – masz świetny produkt do sprzedania. Wiesz na jego temat wszystko (a nawet i więcej), do tego stopnia, że już nikt nie jest w stanie Cię „zagiąć”, a prezentacja, którą przygotowałeś nie ma sobie równych.
Czy w tych obydwóch przypadkach, można w ogóle myśleć o jakimkolwiek niepowodzeniu? Czy można zakładać tu jakikolwiek czarny scenariusz wydarzeń, braku happy endu i mówić o kompletnej porażce?
Okazuje się, że można, a wszystko za sprawą braku rzetelnej diagnozy potrzeb Twojej grupy docelowej. Zła diagnoza lub co gorsza jej brak, zniszczy każdy, nawet najlepszy projekt i nie ma co do tego żadnych wątpliwości.
Budowa człowieka
Klasyfikacja potrzeb człowieka to zjawisko, którym zajmował się już A.H. Maslow. Według jego koncepcji, potrzeba to po prostu subiektywne odczuwanie braku zaspokojenia bądź też pożądanie konkretnych rzeczy lub warunków. Warunki o których mowa, mogą być człowiekowi niezbędne aby utrzymać się przy życiu, mogą pełnić funkcję rozwoju człowieka bądź pozwalają mu spełniać swoje określone funkcje społeczne.
Jak to wygląda w praktyce?
Według badacza istnieje pięć rodzajów potrzeb (fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, uznania oraz samorealizacji), spośród których każda ma swoją hierarchię.
W telegraficznym skrócie wygląda to mniej więcej tak, iż każdy człowiek dąży najpierw do zaspokojenia potrzeb niższego poziomu np. głód. Kiedy ta potrzeba jest już zaspokojona, wtedy można przejść do kolejnego levelu jakim jest np. kultura – czyli potrzeba wyższego rzędu. A jak się to ma do aktywizacji mieszkańców wspomnianej wyżej dzielnicy X?
To bardzo proste. Jeśli dzielnicę X zamieszkują w większości np. osoby z poważnym problemem lokalowym, to zorganizowanie im warsztatów pielenia grządek w ogródku, lub założenie literackiej kawiarenki artystycznej będzie raczej nie trafionym pomysłem. Dlaczego? Bo potrzeba tej grupy jest zlokalizowana zupełnie gdzie indziej. Jest zlokalizowana na najniższym szczeblu hierarchii ich potrzeb i dla tych osób, ich problem lokalowy generuje w pierwszej kolejności zaspokojenie potrzeby niższego rzędu, dlatego tak ważnym jest, aby zanim zainwestujemy swój czas i chęci w daną inicjatywę, zidentyfikować prawdziwe potrzeby danej grupy i postawić rzetelną diagnozę jej otoczenia i problemów z którymi się zmaga.
Diagnoza = wiedza
Diagnoza to nic innego jak sposób dostarczenia ludziom wiedzy o nich samych. Każde działanie społeczne musi zostać poparte diagnozą, gdyż tylko dzięki niej możliwe jest zaplanowanie go w taki sposób aby dało ono korzyść. Diagnoza to niezbędny element poprawnie zaplanowanego procesu zmian. Jej celem jest zarówno wskazanie i zdiagnozowanie stanu i deficytów społeczeństwa jak i zwrócenie uwagi i wskazanie przyczyn obecnej sytuacji. Dzięki niej mamy lepszy dostęp do sytuacji w której jesteśmy w stanie identyfikować negatywne zjawiska społeczne, niezaspokojone potrzeby czy oczekiwania społeczności. Diagnoza dostarcza wiedzy na temat problemów danej społeczności i jej kondycji. Rozpoznanie zjawisk społecznych wymaga złożonych metod i narzędzi diagnostycznych, ponieważ dotyczą one nie pojedynczej osoby a całej grupy lub grup ludzi i nie są zjawiskiem o stałym charakterze, ale zmieniają się w czasie.
Diagnoza ma nam zatem dać odpowiedź na dwa kluczowe pytania: Jaka jest kondycja społeczeństwa i dlaczego taka jest. Wiedza, którą uzyskujemy poprzez diagnozę, pozwala nam zaplanować i zrealizować nasze działania, które będą stanowiły odpowiedź na problemy społeczne.
Kiedy mamy do czynienia z problemem społecznym?
Problem społeczny istnieje wtedy, kiedy utrzymuje się on w sposób ciągły i dotyczy wielu osób, co nie oznacza, iż raz zdiagnozowany problem pozostanie nim na stałe. Pamiętajmy, że w naszym życiu oraz w życiu społeczności lokalnej, nieustannie zmieniają się jego konteksty, zmienia się sytuacja w której się znajdujemy, zmieniają się warunki polityczne i gospodarcze i tak naprawdę, to co jeszcze dzisiaj jest problemem, jutro może nim już nie być, dlatego warto mieć na uwadze fakt, iż diagnoza nie powinna stanowić jakiegoś jednorazowego i skończonego projektu. Jej ilość powinna raczej rezonować z warunkami jakie zachodzą na przestrzeni czasu w danej społeczności. Jak zatem pilnować tego procesu i machiny nieustannych zmian, aby w odpowiednim momencie móc je zidentyfikować i odpowiednio na nie zareagować? Należy włączyć do tego monitoring problemów społecznych, który jest zjawiskiem mniej wymagającym niż diagnoza, gdyż odbywa się już na jej podstawie i na bazie wskaźników. To pozwala śledzić zmiany ilościowe danego problemu społecznego. Diagnoza powinna umożliwić określenie wskaźników, źródeł, czasu i sposobów weryfikacji wartości
Co możemy diagnozować?
Jeśli jesteś organizacją pozarządową z pewnością zainteresuje Cię temat użyteczności publicznej i wszystkie związane z nim obszary zaspokajania potrzeb społecznych, których owe usługi dotyczą a są nimi obszary z dziedziny: promocji i ochrony zdrowia, integracji społecznej, wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, gminnego budownictwa mieszkaniowego, edukacji publicznej, kultury, kultury fizycznej i turystyki, polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, wspierania osób niepełnosprawnych i przeciwdziałania bezrobociu. Z uwagi na tak szeroki zakres, diagnoza, którą chcesz postawić powinna uwzględniać różne potrzeby społeczne jak choćby dostęp do kultury, sytuacja materialna, edukacja czy bezpieczeństwo socjalne. Z uwagi na fakt, iż problemy społeczne mają przeważnie złożony charakter, ich rozwiązanie należy do kompetencji przeważnie kilku instytucji/podmiotów, co oznacza, iż wszystkie one razem, powinny być ze sobą w ciągłym kontakcie przy diagnozowaniu, planowaniu i realizacji tych działań.
Gotowi do startu ….?!
Jeśli dobrnęliście do tej części artykułu, z pewnością zainteresuje Was zebrana przez nas, usystematyzowana i skondensowana wiedza na temat diagnozy. Dzięki niej dowiecie się, na co zwrócić szczególną uwagę, jak stworzyć mapę zagadnień, co to są dane zastane, na czym polega metoda ilościowa i jakościowa, i jak skutecznie opracować pytania do ankiety badawczej.
1. Planowanie diagnozy
1. Wyznaczenie obszaru zainteresowania
2. Stworzenie listy zagadnień potrzebnych do stworzenia diagnozy
3. Określenie źródeł wiedz
4. Określenie metod pozyskiwania informacji
5. Opracowania wyników
6. Prezentacja wyników
Tworząc plan diagnozy pamiętajmy, że dysponujemy określonymi zasobami i mamy określoną ilość czasu na jej przeprowadzenie. Diagnozę lokalną zaczynamy od wyznaczenia obszaru naszego zainteresowania. Możemy przykładowo spróbować dowiedzieć się jak najwięcej o funkcjonowaniu rady seniorów w naszej gminie.
2. Mapa zagadnień
Zrobienie wyczerpującej listy zagadnień, których poznanie będzie potrzebne do zrobienia naszej diagnozy jest zadaniem bardzo wymagającym. Narysowanie takiej „mapy zagadnień” na dużej kartce możne nam bardzo ułatwić wyobrażenie sobie tego, co musimy zrobić i pomoże, by o niczym nie zapomnieć. Rysunek w formie mapy ułatwia uporządkowanie tematu. Stworzenie rysunku pozwala zobaczyć nieoczywiste powiązania i relacje miedzy elementami. Taką mapę możemy na poszczególnych etapach diagnozy zmieniać, dopisywać wątki, które odkryjemy w trakcie, skreślać rzeczy, które okazały się nieistotne. Mapa będzie nam również bardzo przydatna przy pisaniu podsumowania naszej diagnozy i raportu. Czyli, nie bójmy się rysowania!
3. Źródła wiedzy
Tworząc mapę zagadnień zastanawiamy się, gdzie możemy szukać interesujących nas informacji. Planując diagnozę trzeba pamiętać o:
– podmiotach, których dotyczy diagnoza (jeśli prowadzimy diagnozę młodzieży, rozmawiajmy z sabą młodzieżą!)
– podmiotach, które funkcjonują na obszarze objętym diagnozą lub działają na rzecz diagnozowanej grupy (lub we współpracy z nią)
– decydentach
Ale także:
– nie bójmy się szukać niestandardowych źródeł informacji (np. dozorca, właściciel psa, sprzedawca w sklepie z warzywami, barman)
4. Metody pozyskiwania danych
Poszczególne źródła informacji potrzebują odrębnych metod, które pozwolą na właściwe zebranie informacji. Te metody dzielą się na trzy główne kategorie:
1. Dane zastane
2. Metody ilościowe
3. Metody jakościowe
4.1 Dane zastane- Analiza
Rozpoczynając diagnozę warto zobaczyć, jakie dane i informacje są już dostępne. Analiza danych zastanych pozwala stwierdzić, co już zbadano przed nami, jakie materiały stworzyli wcześniej urzędnicy, inni badacze, instytucje rożnego szczebla, org. pozarządowe, media itp., a także jak interesujący nas problem postrzegany jest przez lokalne środowisko.
Korzystając z wcześniejszych doświadczeń oszczędzamy czas, pieniądze i energię.
4.1.1 Gdzie szukać informacji
– GUS
– Bank Danych Lokalnych (https://bdl.stat.gov.pl/BDL/start)
– ośrodki badania opinii publicznej
– Jednostki Samorządu Terytorialnego (JST)
– ośrodki pomocy społecznej
– urzędy pracy
– policja i straż miejska
– jednostki kultury
– organizacje pozarządowe
– media
– Internet
UWAGA: Analizując dane zastane należy brać pod uwagę czas ich wytworzenia i ich wiarygodność.
4.1.2 Dane zastane
– są ogólnie dostępne (często bezpłatne)
– często jest już w nich analiza (np. raporty)
– zazwyczaj jest ich bardzo dużo ale…
– jest ich dużo, więc trzeba wybrać, co analizować
– trzeba być uważnym, żeby rozdzielać fakty od opinii
– mogą być nieaktualne
4.2 Metody ilościowe – do czego służą?
Pokazują proporcje, rozkład opinii na jakiś temat, hierarchie preferencji. Podstawowe pytanie, na które przynoszą odpowiedź badania ilościowe, to pytanie „ile”. Możemy się więc dowiedzieć, jaki procent mieszkańców jakiejś miejscowości (dzielnicy, kraju…) ma kota, czyta książki, chodzi do kina.
Słowem: możemy uzyskać ilościowy wskaźnik jakiegoś stanu rzeczy, o które zdecydowaliśmy się zapytać.
4.2.1 Metody ilościowe – kogo badamy?
Badania ilościowe są zazwyczaj prowadzone na tzw. próbach. Oznacza to, że nie pytamy wszystkich, których opinie nas interesują. Próby te są odpowiednio dobierane tak, by uzyskane wyniki można było generalizować na szerszą populację – tzn. uznać, że odpowiedzi np. 100 przebadanych osób dobrze reprezentują opinie w mieście. Mówimy wtedy o tzw. reprezentatywności.
Typy doboru próby:
• Próba kwotowa
Próba dobrana w ten sposób, aby rozkład (kwoty) wybranych cech w tej grupie był taki sam jak w badanej populacji. Jeśli w badanej szkole uczy się 56% dziewczyn, to dbamy o to, aby w naszej próbie dziewczyny stanowiły 56%.
• Próba losowa
Zupełnie przypadkowy dobór osób do badania, np. co 5 gospodarstwo domowe.
• Próba celowa
Próba, do której dobiera się osoby, które naszym zdaniem będą miały najwięcej do powiedzenia lub z jakiś innych powodów będą dla nas użyteczne, np. naszą próbę stanowią tylko osoby korzystające z oferty gminnego ośrodka kultury
4.2.2 Metody ilościowe – pytania w kwestionariuszu
Osobną grupa pytań, która powinna być elementem każdego kwestionariusza, są tzw. pytania metryczkowe. Dotyczą one podstawowych informacji o naszym respondencie i mają kluczowe znaczenie dla analiz, które chcemy potem prowadzić.
1. Proszę powiedzieć ile ma Pan/i lat? ….
2. Proszę zaznaczyć płeć
2.1. K …..
2.2. M ….
3. Jaki jest Pana/i stan cywilny?
3.1. Zamężna / żonaty
3.2. Wolny
3.3. Wdowa/wdowiec
3.4. Rozwódka/rozwiedziony
4. Ile osób liczy Pana/i gospodarstwo domowe, włączając Pana/ią? …… (wpisać liczbę osób)
5. A ile dzieci? ……….. (wpisać liczbę dzieci)
4.2.3 Metody ilościowe
Układając pytania kwestionariuszowe, trzeba pamiętać o przestrzeganiu następujących zasad:
– układ pytań musi tworzyć logiczny ciąg (bloki tematyczne);
– przechodzimy od pytań ogólnych do szczegółowych;
– trudne pytania umieszczamy w środku kwestionariusza
– te wymagające mniej zastanowienia na początku i na końcu;
– pytania nie mogą się powtarzać;
– pytania powinny być przystępne i zrozumiale dla każdego respondenta;
– znaczenie pytania musi być takie samo dla pytającego, jak i respondenta;
– każde pytanie może się odnosić tylko do jednego zagadnienia;
– pytania muszą być neutralne – nie mogą sugerować odpowiedzi;
– pytania muszą być jednoznaczne;
– pytania muszą dawać możliwość udzielenia wyczerpującej odpowiedzi;
– nie możemy umieszczać pytań, które mogą stwarzać możliwość do udzielenia nieszczerych odpowiedzi;
– należny unikać pytań drażliwych i na tematy osobiste;
– najważniejsze przy opracowaniu kwestionariusza jest umieszczenie dokładnej instrukcji udzielania odpowiedzi.
4.2.4 Metody ilościowe – jak realizować?
– wywiad bezpośredni
– ankieta pocztowa
– ankieta audytoryjna
– ankieta online
4.2.5 Metody ilościowe
– szukają odpowiedzi na pytanie ile i co
– pozwalają zbadać dużą liczbę osób
– skracają czas, który zabieramy badanemu
– ankieterzy nie muszą posiadać wiedzy w określonym obszarze
ale…
– wymagają przewidzenia wszystkich możliwych odpowiedzi
– jeśli nie mamy odpowiedniej wiedzy, łatwo o pomyłkę
– nie można dopytać o przyczyny zjawisk
4.3 Metody jakościowe – do czego służą?
Korzystając z metod jakościowych możemy dowiedzieć się o postawach, ocenach, potrzebach i motywacjach osób przez nas badanych. To okazja, by spojrzeć na otoczenie oczami osób, z którymi rozmawiamy. Dzięki temu uzyskamy wielowymiarowy obraz naszej społeczności i przeprowadzimy jej pogłębioną analizę.
O ile w badaniach ilościowych pozostajemy na zewnątrz społeczności (mamy zamknięty kwestionariusz, rola respondenta ogranicza się do odpowiadania na konkretnie zadane pytania), o tyle badania jakościowe w większym stopniu pozwalają nam się w nią zanurzyć.
Metody jakościowe stwarzają niepowtarzalną okazję na bezpośrednie i otwarte spotkanie z rozmówcami, mieszkańcami naszej okolicy.
4.3.1 Metody jakościowe – dobór respondentów
Badania jakościowe nie posiadają tzw. reprezentatywności statystycznej.
W przypadku badań jakościowych zależny nam bardziej na obejrzeniu danego tematu w możliwie wszechstronny sposób, zidentyfikować istnienie różnych typów problemów, potrzeb, postaw i doświadczeń, z jakimi możemy mieć do czynienia w naszej społeczności. Odpowiednio rekrutując naszych rozmówców będziemy mieć dostęp do przedstawicieli interesujących nas grup, tzw. kluczowych informatorów, którzy pozwolą nam w pogłębiony sposób spojrzeć na dane zagadnienie.
4.3.2 Metody jakościowe – wywiad
Podstawowym narzędziem badań jakościowych są wywiady (indywidualne lub grupowe), stosuje się także inne metody, takie jak np. obserwacja.
PAMIĘTAJ
Aby rozmowa stała się narzędziem badawczym i przeistoczyła w wywiad, powinniśmy podejść do niej systematycznie i odpowiednio ją zaplanować. W dużym uproszczeniu: musimy odpowiednio dobrać grupę rozmówców i przygotować zestaw pytań lub kwestii, które chcemy z nimi poruszyć.
.
4.3.3 Metody jakościowe – obserwacja
Obserwacja to nie zwykle podglądanie. Należy się do niej odpowiednio przygotować. Powinniśmy wcześniej wiedzieć, na co chcemy zwracać uwagę.
Szczególnym przykładem obserwacji uczestniczącej jest technika „tajemniczego klienta”. Osoba prowadząca badanie udaje potencjalnego klienta, aby sprawdzić jakość obsługi w placówce handlowej, usługowej czy instytucji.
Planowanie diagnozy – czas i zasoby
Planując diagnozę musimy wziąć pod uwagę nasze zasoby (w tym ludzkie!), a także określić czas, w którym chcemy ją przeprowadzić. Bez cezury czasowej diagnoza może trwać wiecznie, a przecież nie o to nam chodzi. Jeśli wiemy, kiedy chcemy skończyć, łatwiej nam będzie nie tylko o mobilizację, ale i o odpowiedni dobór źródeł, pozyskania informacji i efektywną selekcję danych.
Pamiętajmy, że postawienie rzetelnej diagnozy to nie beznamiętny wymysł, lecz potężny krok w kierunku zmiany społecznej na której nam przecież zależy, dlatego warto poświęcić jej szczególną uwagę.
Ta strona używa ciasteczek.