Opiniujemy projekt ustawy o aktywności zawodowej

W dniu 5 października 2022 r. w Rządowym Centrum legislacji pojawił się rewolucyjny tekst projektu ustawy o aktywności zawodowej. Ten projekt wywraca „do góry nogami” wszystkie założenia, na których do tej pory opierał się polski system aktywizacji zawodowej.

Propozycja ustawy jest odpowiedzią na zdiagnozowane przez pomysłodawcę problemy w obszarze rynku pracy i aktywizacji zawodowej. Do głównych wyzwań, na które odpowiada projekt, zgodnie z przygotowaną Oceną Skutków Regulacji (OCR) zaliczamy:

1. Realizacja przez urzędy pracy zadań niezwiązanych z aktywizacją zawodową (np. zabezpieczenie ubezpieczeń zdrowotnych dla osób bezrobotnych).
2. Duża liczba osób biernych zawodowo niezarejestrowanych w PUP. W III kwartale 2021 r. było to aż 4,2 mln. osób.
3. Niedopasowanie kompetencji pracowników do potrzeb pracodawców i brak możliwości efektywnego finansowania nabywania kwalifikacji.
4. Niski poziom kształcenia ustawicznego. W 2021 r. tylko 5,4% dorosłych polaków kształcił się.
5. Niewystarczające kompetencje pracowników służb zatrudnienia w zakresie dygitalizacji usług, nowych technologii, zielonych miejsc pracy, itp.
6. Napływ obywateli Ukrainy.

Propozycje zawarte w projekcie ustawy

Z uwagi na wyżej opisane problemy ustawodawca proponuje:

1. oddzielenie statusu bezrobotnego od ubezpieczenia zdrowotnego i wprowadzeniu rozwiązania polegającego na dokonywaniu zgłoszenia do tego ubezpieczenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS),
2. wprowadzenie instrumentów dla rodzin i dla kobiet powracających na rynek pracy, 
3. uproszczenie i ujednolicenie procedur w urzędach pracy, 
4. zniesienie właściwości urzędu pracy ze względu na miejsce zameldowania stałego lub czasowego, 
5. zwiększenie skuteczności urzędów pracy w zakresie osób długotrwale bezrobotnych oraz rolników, 
6. poprawę skuteczności pomocy przez stosowanie najbardziej efektywnych instrumentów, dostosowanych do indywidualnych potrzeb osoby bezrobotnej lub poszukującej pracy,
7. cyfryzację procesów obsługi klientów PUP (z zachowaniem praw osób wykluczonych cyfrowo),
8. zmniejszenie obciążeń bezrobotnych i pracodawców dzięki uproszczeniu przepisów i zmniejszeniu biurokracji,
9. zwiększenie potencjału i zasięgu Centralnej Bazy Ofert Pracy (CBOP),
10. wprowadzenie do ustawy pojęcia i definicji osoby niezarejestrowanej w powiatowym urzędzie pracy.

Nasze zdanie o projekcie ustawy o aktywności zawodowej

Biorąc pod uwagę to, że projekt ustawy jest „rewolucyjny” w swoich założeniach, czas przeznaczony na konsultacje społeczne był szalenie krótki. Aby przygotować sensowne uwagi w 14 dni należało zapoznać się z 280 stronami projektu ustawy, 100 stronami uzasadnienia i 30 stronami oceny skutków regulacji.

Udało nam się zapoznać z wszystkimi tymi dokumentami i, co do zasady, pozytywnie oceniamy proponowany kierunek zmian. Uważamy, że potrzebne jest wprowadzenie:

1. Bonów na kształcenie ustawiczne;
2. Poszerzenia możliwości rejestracji jako osoba poszukująca pracy;
3. Grantów lub innych ulg dla pracodawców przyjmujących do pracy osoby skierowane do pracy, w tym do pracy zdalnej;
4. Uruchomienia pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej.

Każdy kij ma dwa końce, czyli o minusach projektu ustawy o aktywności zawodowej

Ustawa o aktywności zawodowej powstawała na szybko, o czym świadczą błędy redakcyjne i omyłki pisarskie. Znaleźliśmy co najmniej 3, pomimo tego, że czytając tekst skupiliśmy się wyłącznie na merytorycznych założeniach projektu.

Niewystarczające zaangażowanie organizacji pozarządowych w pracach Rad Rynku Pracy

Dodatkowo, znaleźliśmy kilka dużych błędów merytorycznych w proponowanym tekście. Przede wszystkim, ustawodawca nie przewidział przedstawicieli organizacji pozarządowych w pracach Rad Rynku Pracy. Wg. artykułu 10 projektowanej ustawy do pracy w tym organie na szczeblu rządowym, wojewódzkim i powiatowym zaproszono „stałego przedstawiciela rady pożytku publicznego„. Tym przedstawicielem może być reprezentant strony społecznej, jednak dużo prościej będzie delegować przedstawiciela samorządu. Taki przedstawiciel samorządu zawsze jest dostępny, a czas jego pracy zależy od polecenie służbowego przełożonego. Tym sposobem istnieje duże ryzyko, że w posiedzeniach rady nie będą uczestniczyły osoby reprezentujące organizacje pozarządowe.

Proponujemy zamianę w art 10 w punktach 1 (podpunkt 5), 2 i 3 (podpunkt 9): „jeden przedstawiciel Rady Pożytku Publicznego” na: „jeden przedstawiciel organizacji pozarządowych powołany przez Radę Działalności Pożytku Publicznego”.

Ta zmiana jest szczególnie istotna w przypadku Rad Rynku Pracy działających na szczeblu powiatowym. Z danych Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych wynika, że w 2013 r. tylko w 22% powiatów utworzyło rady pożytku publicznego. Aktualnych danych nie ma. Jednak, jak wskazuje w swojej pracy naukowej Judyta Pasiut z Uniwersytetu Jagielońskiego: „Dziś ten wskaźnik jest przypuszczalnie większy, jednakże – z uwagi na brak aktualizacji Bazy OFOP – już niemożliwy do zweryfikowania bez podjęcia badań w tym zakresie na ogólnopolską skalę„. Oznacza to, że w ok. 80% powołanych powiatowych Rad Rynku Pracy nie będzie przedstawiciela organizacji pozarządowych.

Zbyt duże obciążenie przedstawicieli OWES

Zabezpieczenie tego, że w każdej Radzie będzie zasiadał przedstawiciel organizacji pozarządowych jest szczególnie istotne, gdyż zgodnie z zapisami artykułu 10 w pracach rady ma uczestniczyć przedstawiciel OWES działającego na terenie powiatu. W całej Polsce OWES działają na terenie kilu powiatów. Np. OWES subregionu centralno-zachodniego województwa śląskiego obejmuje swoim wsparciem 7 powiatów, a s), a zachodniego – 6 powiatów. Oznacza to, że przedstawiciel OWES będzie delegowany do pracy w ok. 6 Radach Rynku Pracy (tj. 6 posiedzeń różnych rad miesięcznie). W związku ze zmiana okresu programowania i kończącymi się dotacjami na działania OWES istnieje duże ryzyko, że OWES nie będzie dysponował kadrą, która może aktywnie pracować w kilku radach rynku pracy.

Brak jasnego wskazania, że członkowie zarządów organizacji mogą nabyć status bezrobotnego

Wielokrotnie spotykaliśmy się z sytuacją, że PUP odmówił rejestracji bezrobotnego członka zarządu organizacji pozarządowej. Powodem odmowy było „figurowanie” w KRS i brak jednoznacznych zapisów ustawowych, że niepracujący członek zarządu może mieć status osoby bezrobotnej.

Projekt ustawy również nie rozwiązuje tego problemu. W Art. 54 pkt. brakuje zapisu mówiącego o tym, że członkowie zarządów organizacji pracujący społecznie mogą nabyć status bezrobotnego. Brak takiego zapisu powoduje, że niektóre PUP nie chcą rejestrować osób, które reprezentują organizacje pozarządowe, nawet gdy te nie pracują i nie uzyskują przychodów z innych tytułów. Proponujemy dopisanie pkt 3) w brzmieniu: „społeczne pełnienie roli członka zarządu organizacji pozarządowej”.

Niewystarczające funkcjonalności systemu kojarzącego pracowników i pracodawców

W proponowanym projekcie ustawy należy dopisać w Art. 73 pkt. 4, że poszukujący pracy mogą uzyskać dane kontaktowe pracodawcy nawet, gdy ich profil zawodowy nie do końca odpowiada ogłoszeniu. Proponowany zapis mógłby brzmieć: „Pracodawca zgłaszając ofertę pracy do CBOP [Centralna Baza Ofert Pracy] może nie wyrazić zgody na podawanie do wiadomości publicznej informacji umożliwiających jego identyfikację przez osoby niezarejestrowane. W przypadku, o którym mowa w zdaniu pierwszym oferta może być udostępniona w pełnym zakresie bezrobotnym lub poszukującym pracy, którzy spełniają wymagania określone w tej ofercie lub tym, którzy wyrażą zainteresowanie ofertą”. Obecny zapis uniemożliwia pozyskanie ofert dających szansę na przekwalifikowanie się osoby bezrobotnej. Dodatkowo w art. 75 założono automatyzację w doborze ofert, co pogłębia problem baraku dopasowania kwalifikacji pracowników do potrzeb rynku pracy (dane z OCR). Dopisanie możliwości pobrania pełnej treści oferty (Art. 73) przez osoby wyrażające wolę podjęcia zatrudnienia w nowej branży będzie miało pozytywny wpływ na zmniejszenie bezrobocia. 

Nieobjęcie wsparciem wszystkich instytucji pożytku publicznego, które wymagają takiej pomocy

Proponujemy, aby w projekcie ustawy poszerzono grupę instytucji uprawnionych do zwrotu części kosztów poniesionych na wynagrodzenia skierowanych do pracy bezrobotnych o środowiskowe domy samopomocy, hospicja, szpitale i inne jednostki wykonujące prace w kluczowych branżach dla obywateli (służba zdrowia, pomoc społeczna, usługi opiekuńcze). Są to placówki, które już teraz znajdują się na granicy rentowności. Ich dalsze funkcjonowanie jest niezbędne do prawidłowego zabezpieczenia mieszkańców. Stosowny zapis powinien się znaleźć w Art. 134 ustawy.

Zbędne kryteria dla osób korzystających z dotacji na założenie działalności gospodarczej

Należy wykreślić w Art. 148 pkt. 1 5) wskazujący, że osoba, która otrzymała dofinansowanie do podjęcia działalności gospodarczej nie może podjąć zatrudnienia przez okres 12 m-cy. Z naszego doświadczenia w realizacji wsparcia dla osób do 29 r.ż., które podjęły działalność gospodarczą wynika (23 dotacje w latach 2021 – 2022), że w niektórych przypadkach podjęcie dodatkowego zatrudnienia daje możliwość utrzymania działalności w sytuacjach kryzysu gospodarczego. W przypadkach dobrze prosperujących firm przedsiębiorcy nie będą szukali dodatkowej pracy. Ta praca będzie potrzebna osobom, których firmy znalazły się w trudniejszym okresie.

Podsumowując, usprawnienie powyżej opisanych nieścisłości sprawi, że ta ustawa może pozytywnie wpłynąć na sytuację życiową osób bezrobotnych i poszukujących pracy. Dodatkowo jej wdrożenie usprawni pracę powiatowych urzędów pracy.

Dowiedz się, nad czym w październiku pracuje nasz rząd.